felipesenen.gal

O lume, un dos ´Catro Elementos´, imprescindible e celebrado en festas de carácter cíclico, agrario, equinoccios e solsticios, especialmente cada 24 de xuño, o San Xoán, cando no mencer as raiolas do sol entran nas cámaras funerarias do Megalitismo.

Iso do lume e das fogueiras levámolo os galegos prendido no adn. Celtiberia xunto cos países gaélicos, os de raiceira celta, son de procesións, de fachóns ou de cirios. Non hai festa tradicional ou patronal sen fogueira e o brincar sobre dela, coñecedores de tácticas pra pisar as brasas sen se mancar  e danzar arredor, facer o gran folión.Progresamos en coñecementos, facemos arte e poesía do lume, sofisticada pirotecnia de fogo fixo, voador ou acuático, entre potente estoupido de bombas de palenque, luces e sons a debuxar o ceo con encaixes de efémeras luces e emocións. Neso dos fogueteiros, da pólvora, temos arriscados magos da luz e da cor, a competir coas estrelas, fomos o número un e ensinamos e espallamos o oficio aprendido dos chinos. Nin faltou nas barracas de feira a figura do tragaestopas, como un fakir tribal a botar estelas de lume pola boca, a atravesar aros de lume entre a xente abraiada.

Non é cousa nova na vella Europa a festa arredor do lume, somos herdeiros de tradicións que se perden no Neolítico, cando o ser humano asume a súa arrogancia e domestica todo co seu intervencionismo. Cando se comeza a render culto aos Catro Elementos, aos que se anima outorgándolle propiedades vivas, característica do permanente panteísmo galaico:  Lume, Auga, Terra, Aire, en relación coas Catro Estacións do ano e por tanto cos ciclos agrarios que son os que dan de xantar: sementar, florecer, froitos e sementes. Asuntos aprendidos na encrucillada, aos que sumar aportes orientais, arios, mesmo zoroastristas,  asimilados na protohistoria por etruscos, ligures, iberos, celtas e redondeados por gregos e romanos, herdeiros tamén daqueles saberes, cos seus templos au lume coidados por  sacerdotisas virxes, vestais.

Lume do raio, lume na  lareira, na fragua, temor e medo... como lume celestial, lume infernal, símbolo ambivalente, lume que, ademais, o ser humano pode producir a semellanza das atribucións dos deuses. E a doma do lume marcou o inicio da cultura. O lume consume, é luz, quentura, pode fundir e dobregar metais,  causar dor e morte, destruílo todo, entendido pois como un don sobrenatural que  atrae, concentra e sempre sorprende . Asuntos ben sabidos polo cristianismo, orientado en oriente, relixión que aproveita os vellos cultos pra remodelados, facelos seus dalgún xeito e dedicalos aos seus santos. E neso Galiza ofrece, como poucos países, arqueoloxía viva.

O Espírito Santo represéntase como  luz, inspiración que se transmite aos apóstolos como linguas de lume sobre as súas testas, celebrado no Pentecostes.  Cristo representase como luz e cirio pascual vencella e sintetiza estas antigas tradicións. Gustamos das procesións de fachóns, velas sobre castros , ruínas e rúas vellas, de poñer cirios en altares, en mesas, e si mudan as tecnoloxías, grilandas de luz. A luz da vida.

E velaí lumeiradas na tradición galega, algunhas perdidas como a do San Silvestre na noite de fin de ano, seguidas en xaneiro das fogueiras do San Sebastián, o 19 de xaneiro, como os “Fachóns” de Castro Caldelas,  despois o Lume Novo da Candeloria, polo 2 de febreiro...e veña a queima do Entroido no fin desta festa libertaria que abre á primavera....pero onde as lumeiradas teñen a súa apoteose anual é nesa festa de solsticio que abre ao verán, as fogueiras ou cachelas do San Xoán, en interacción tamén co culto á auga, á terra e ao aire...tempo de renovación, de purificación, de abrir portas na noite pra recibir o serao  e purgar as cousas vellas pra levalas á fogueira. Intres pra predicir futuros na madrugada, de lavarse coa natureza, coas floriñas humildes e sanadoras dos menciñeiros ou meigas: o sabugo ou seoane,  os balocos, o romeu, fiúncho, margaridas, uceira, xesta....... tempo pra limpar as cinzas do “Lume Vello” e acender nas lareiras o “Lume Novo”... Festas do lume que seguen en setembro. Velaí na noite do 7 ao 8 de setembro a “Queima das fachas” sobre o castro do Castelo en Taboada ... E novembro, tempo dedicado aos defuntos  cando sumamos ás fogueiras a semente da castaña pra facer Magostos e novamente ese principio do humanismo que deriva de “humus” que é terra, vencellarse coa Terra da que somos parte responsable. Lume que, como nun purgatorio,  purifica que pode disolver a materialidade das bruxas e dos seres infernais.

Tampouco faltarán os que buscan e suman tradicións célticas, as dos países irmáns e veciños do extremo occidente europeo, atlántico, Irlanda, Gales, Escocia, Bretaña... e veña a remexer nos seus tratados de divindades e celebracións, onde sabios patriarcas, poetas e cantadores bardos dan a pauta.  E observaremos que nesa cousa de manter o lume e a tradición aínda sigue moi prendido nos fogares tradicionais as ansias femininas.  Velaí o “Óenach” que en gaélico significa “reunión” ou “festa”. Momentos de concorrencia, de procesión, de ritos,  para provocar a catarse e consolidar a tribo, guiados instintivamente por pautas xurídicas, políticas, relixiosas, pra provocar catarse, anovar normas e sinalar futuro partindo das raiceiras, das tradicións que marcan a identidade.Os bardos, como precursores cantoautores, a golpe de pandeiro, arpa e frauta, entre grolo e grolo de sidra ou cervexa, cantaban e contaban historias vellas e novas, honraban así a  deuses e a heroes, facendo memoria... Sen faltar competicións onde o cabalo era un aliado e os artesáns xuntábase pra expresar o seu mellor facer.

As catro grandes festas célticas están en relación cos equinoccios e os solsticios, a entrada en cada unha das Catro Estacións. Co Imbolc, Óimelc ou Candlemas, en Febreiro, dábase a entrada á primavera, coincidentes coa  Candeloria e o Entroido; as festas de Beltene eran en maio; o Lugnasad ou Lammas en agosto e o Samaín en novembro... Festas que en Galiza temos con outros nomes, sometidos á forza da romanización e da cristianización.

Imbolc significa purificación, e velaí  sempre o lume, como elemento purificador que se bendí na igrexa na Festa das Candeas ou da Presentación do Neno Xesús no templo, cos cirios acesos e a solta das pombas brancas.Lume que se repartía e que se levaba á casa como bo agoiro e protección.

Pero a festa celta propia do lume é a de Beltaine, que significa lume purificador, polo primeiro de maio, dedicada a Belenos, o Apolo Celta, divindade solar...equivalente cos nosos maios, onde por aquí lle damos máis forza á arbore florida, símbolo de froitos e sementes e que o cristianismo transforma en Festa da Santa Cruz. Será esta a festa coñecida literariamente como a da “Noite de Walpurgis” que abre ao tempo longo, claro e quente, namentres que o Samaín de novembro, coincidente co noso Magosto abre ao tempo escuro, curto e frío.Acendíanse fogueiras ao pe de cada casa, nas campas, nos picos considerados sacros e polo lume pasaba a tribo, o gando, como un xeito de purificación. Festas que a cristiandade traspasa e concentra no San Xoan.

O Lugnasad é a festa dos primeiros días de agosto,festa do deus Lug e da princesa que o aleitou, filla do rei Magmor, chegada dos confíns de Iberia e que anuncia o tempo da sega. Festa da fecundidade, realizada arredor dos túmulos funerarios, propicia a vodas.

E o Samaín, festa centrada na noite do fin de outubro e o un de novembro. Entrábase no ano novo celta, no tempo curto, escuro e frío. E veña fogueiras pra espantar os malos espíritos. Nas lendas irlandesas era esta a festa do matrimonio da divindade Dagada coa deusa Morrigain,  das pantasmas,  asociada aos defuntos. En Galiza, país de magos e meigas, máxico entón, celebramos esta festa co nome de Defuntos e Magostos, enriquecese con grandes feiras e fogueiras de magostos,  “magnus- ustus”= a gran fogueira, culto á semente da castaña, alimento fundamental, e xermolo de castiñeiros, base da economía. Lume pra celebrar a vida.