felipesenen.gal

O Entroido, isa corentena de liberdade que abre á primavera, caracterizase na Galiza das parroquias pola singularidade e rivalidades. Reina unha tradición que transita dende remotas orixes, pasando polas Lupercais , o medievo, até mesmo a represión

Labirinto, confín de singularidades, de minifundios, de pobos castrexos que os romanos reuniron baixo o xenérico de Gallaecia, representada no reverso de moedas de Augusto polo escudo circular da caetra. Tribos, xentilidades, quizais simbolizados entre si pola imaxe dun monstro ou animal totémico, os que sobran entre os herdos célticos: tarascas, serpes, dragóns, levados a canicelos e gárgolas... Organización social que as leis romanas aproveitaron para, no altomedievo e co aporte suevo, crear as parroquias. E así a rivalizar entre elas. Con tradicións que asoman e  das que presume en festa co estoupar da primavera, mesmo creando “irmandades do Entroido” para a organización da troulada. E vaise asumindo tan ancestral diversificación, protexendo e expoñendo. Velaí o Museo do Entroido de Xinzo, o Museo do Pobo Galego, cando xa o tiñan feito na  Bragança transmontana co Museo da Máscara Ibérica..

Galiza, monarquía do Entroido, de días  rexidos polo totem do  Meco, do Urco, do Momo...  provisorio monarca festivo, artillado de palla, cartón e revestido de farrapos, ao que tamén se lle pode dar outro nome, como fixeron en Pontevedra con Loro Ravachol, recordando aquel exótico e falangueiro paxaro que daba entrada á botica de don Perfecto Feijoo... ou en Seixalbo con Paquita e Nicanor. Cada  parroquia co seu xeito de representar e celebrar ao seu Rei ou Raiña da corentena festiva. Ergueitos totems que terán vida mentres dure a festa, pendurados na cerna do lugar de encontro  e perante secuencia do almanaque: domingo de Fareloiro ou Formigeiro, cando mozos e mozas batallan co farelo, coa cinza, símbolos de fartura ou mesmo con enravexadas formigas, espreguizadas con vinagre...  Sigue o domingo  de Oleiro, chamado así polo inxenuo xogo das olas; co xoves de Compadres por medio, tendo continuidade co domingo de Corredoiro, coa brincadeira de perseguir un galo... Segue o xoves de Comadres, entre  lerias de iniciación e igualdade para mozos e mozas, concursos, premios e todo cosido coa retranca... O estoupar festivo final terá lugar os tres dias seguintes: Domingo, Luns e Martes, para o Mércores Cinza, se non se fixo antes, despois de recordar “quia pulvis es, et in pulveren reverteris”, retirarase aquel moneco para ser conducido en retranqueira procesión de responsos:  “ O Enterro da Sardiña”, cando, entrando na corentena da Coresma o que había que enterrar sería a carne...  e finalmente queimalo ou botalo ao rio ou ao mar...

Riqueza de máscaras e ritos, con orixe que se perde cando os seres humanos acadan uso de razón social e celebran equinoccios e solsticios, o devalar da luz cos Catro Elementos, Auga, Terra, Lume e Aire... os que fan florecer as plantas, para logo converterse en froitos e estes gardar a semente...logo a caída da folla, celebrar en Magostos aos defuntos. O Entroido non é máis que a a festa de entrada no tempo da luz...en equivalencia ás Lupercais romanas, as festas da carne, das carnestolendas, cando na mesa campa a fartura e o correr do viño. Presididas polo cocido da cachucha do porco, os chourizos e as androllas.

Poucos lugares hai que ofrezan tanta riqueza de símbolos, con herdos que pasan polo mundo castrexo, céltico, polas celebracións romanas, sumando as do medievo, as da Ilustración, da contemporaneidade, o ir e vir da emigración, Cádiz, Tenerife, Brasil... a tradición transita.

O misterio do pasado, o bosque, a tribo, a liberdade, a troula... invaden o mundo urbano

A máscara significa o caos libertario en forma de besta, a que, coa Luz esperta do seu letargo para invadir en xolda de algarabía, chocalleirada, boureo, esmorga ou troula, o mundo civilizado, urbano...e velaí o Oso, como o de Saceda na Proba do Brollón, a Morena en forma de touro, a mula a coucear... tamén en forma de cervo escornando a canto se poña por diante. A máscara é a que manda, a rivalizar e competir en número, adornos, rituais, folións de percusións e sons, titinexar de gadañas, fouciñas.... o petar das vergallas, látegos, varas, febras, vexigas... e a chocalleirada producida polas chocas de cobre penduradas do cinto de coiro. Velaí a orixe do logo deturpado nome dos choqueiros ou chocalleiros que as abanean a golpe dos cadrís. Pregúntase, ábrense as vellas arcas, atópanse traxes do pasado, refánse e medra a variedade e a competencia parroquial. Cada ano aguzando o maxín, recuperando tradicións, incorporando á muller, asumindo que a máscara é fereza, masculina. Sons da tribo, xeitos que compre coidar, como fan en Laza cos seus artesanais traxes con bordados, pasamanería e mascara labrada. Varias publicacións realzan tal riqueza e significación, velaí os monográficos dos xornais “O Sil” “La Región “ ou “Nosdiario...páxinas que tamén se fan tradición, divulgan e incentivan tradición e creación.

Fronte á uniformizadora globalización campante a singularización. Pois velaí esa gran variedade de ancestral orixe salvaxe, acuguladas de herdos: un báculo ou látego nas mans, calzados de botas e polainas para un orixinal ambiente labrego e de lama; ao cinto esquilas, axóuxeres ou chocas, si acaso os ombreiros cubertos cun exótico mantón e sempre, sobre a testa un rechamante sombreiro... e moita cor. Así na bisbarra de Monterrei os Cigarróns, coa singularidade dos Peliqueiros de Laza, chamados así pola pelica de tras a máscara que ademais incorpora o coroamento dun gorro, como o napoleónico e cunha besta pintada no fronte... os Boteiros de Viana do Bolo, pola vexigas ou botas que levan penduradas dos seus báculos, vestidos de artísticas camisas, feita de cintas pregadas, faciana cuberta con máscara de madeira, coroada pola filigrana dunha retícula que foi de flores...As influencias precolombinas fanse patentes nesta terras, dominios de Monterrei, a que mandou soldados e misións a aquel mundo de tradicións, incas, maias... o Vergalleiro de Sarraus brandindo un vegallo feito co coiro dos testículos dun touro e que ademais vai avisando soprando co ronco son da corna; as Bonitas de Sarreaus, cubertas de exóticos mantóns, cos seus gorros como xerros con  plumas... en Eiroás as Pitas;  os Charruas de Allariz, berrando  aquelo de “Charrúa merda crua”; as Madamitas de Entrimo e da Baixa Limia, tamén ao corpo con panos de Cachimira ou de Manila e sobre a testa os seus coloridos puchos cónicos cargados de cintas...os Zarramoncalleiros de Cualedro, moi na liña dos Cigarróns; Mazcaras de Manzaneda; as Pantallas de Xinzo, vestidas dun branco axustado ao corpo, con cinto de campaíñas sobre faixa vermellas, cubertas de capa negra que deixa voar cintas, e máscara de apuntadas orellas, que lembra a llama ou alpaca, cuberta con gorro de tipo frixio decorado con símbolos astrais..... Os Felos, de Maceda, do Carballiño e Maside, estes seguindo tradicións arrieiras, montados a cabalo, como felóns, do sombreiro aos pes cubertos de cintas e brillos; Follateiros de Lobios, revestidos coas follas murchas do millo; Cabreiros de Muíños, Botargas de Ribadavia, Labardeiros de Mugares, Vellarón de Riós, Galos de A Mezquita; Charrelos de A Veiga....os Farrumecos de Ambía... os Volantes de terras chantadinas de  Nogueira de Miño, cargando culeiros cheos de monecos e cor, a danzar sobre os lameiros.... os enmedallados  Xenerais e Correos da Ulla, a cabalo e con sable en man, botando os seus pregóns; rememorando a militares napoleónicos; Madamas e Galáns do Morrazo esaxerando tradicións a danzantes do medievo...  como os demos Gaimanchiños de Betanzos...as Sábanas de Viveiro, onde todos se cobre de branco... e os choqueiros (sen chocas) da rúa da Torre na Coruña... a recuperación do Entroido de Samede (Paderne) cos Carolos, Bonitos e o Enterro de Policarpo....s novas creacións como os Cacharelos de Lalín, inspirados nas pinturas entroideiras de Laxeiro, os Mudados de Ons...

Sen faltar as comparsas, as murgas, moitas célebres, como no Carballiño os Liborianos,  os Maracos na Coruña, cada ano sorprendendo con traxe e retrousos, criticando a xestión pública... De fondo a treboada dos folións, quizais reconvertidas en batukadas, os grupos a bater o bombo, a tanxer os instrumentos metálicos, cada cal co seu ritmo... E  para fortalecer a casa, as mesas do xantar,  estarán presididas polo cocido, coa cachucha do porco de corpo presente, entre chourizos, androllas e de sobremesa orellas de frade, filloas de ovo e fariña...

4 MARZO 2025 - MARTES DE ENTROIDO