felipesenen.gal

Os cruceiros son mostras da arte e da relixiosidade popular que identifican Galiza: nas encrucilladas, cristanizando sitios de antigos cultos pagáns...pese ás leis que os protexen, hoxe sometidos á climatoloxía, ao desgaste, á ignoracia, á incultura

Cruceiros e hórreos, ambos cunha fonda significación cultural e mesmo relixiosa, son dous dos enxebres tópicos, iconas que identifican Galiza no mapamundi. Algo a ter moi en conta na era da imaxe, e máis dende os poderes públicos, a fin de aplicar sensibilidade e leis que os protexan e dignifiquen

Si, alarmante titular o de arriba e puidera selo máis. Os fenómenos meteorolóxicos, o vandalismo, efecto con causa na ignorancia; os roubos e o mesmo desgaste do paso dos anos, son algúns dos efectos que ameazan tan significativas mostras da arte popular galega.  Entre elas, insistimos, a máis grave é a ignorancia, a que nutre a incultura, o descoñecer o seu significado histórico, o seu  mérito, en definitiva o valor cultural. Polo tanto velaí o seu abandono campando á intemperie e entre os feismos, a falla de coidados polos fregueses e polos poderes públicos, evidente mostra  da degradación cultural. Á vista pois asfaltados que cobren até os chanzos, arañeiras de instalacións de cables que os usan como poste, cando non impactando e deteriorando a súa contorna visual, a falla de respecto dos que inconsciente ou conscientemente, abusando da liberdade e da brutalidade, acometen contra eles...e por suposto, a carencia do necesario control  e inspección permanente, coas súas pertinentes atencións por parte do Concello, onde, iso si, non falta unha Concellaría de Cultura. Compre pois teimar e implicar no asunto, tomar medidas urxentes dende tanto aparto oficial apelidado  “de cultura”.

 O sempre celebrado Castelao, ao final da súa vida no exilio arxentino, retoma o seu querido e vello tema de pescuda co que no 1924 ingresou no Seminario de Estudos Galegos e no 1934 na Academia Galega. Anos de traballos, tomando notas, lendo e relacionando Galiza cos confíns célticos irmáns, viaxando á Bretaña. E como resultado o coidado libro de “As cruces de pedra na Galiza”, corrixindo probas, saído do prelo cando o rianxeiro falece en Bos Aires un día dos celebrados Magos do Nadal de 1950. Castelao poido escoller calquera de tantos temas nos que tiña posta a súa aguda sensibilidade, pero por algo escolle o dos cruceiros, ademais coa ansia de deixalo en herdo e testamento. Obra feita con amor, de principio a fin, na que se pon a data de saída da Editorial Nós no 1949, baixo o selo do Seminario de Estudos Galegos, aquela institución con selo deseñado polo mesmo Castelao e que reúne esencias panceltistas e cristiáns:  o cáliz do Grial coa pomba  do Espírito sobre del, entre dúas cunchas de venera e en letra gótica galega o lema Deus Scientia Gratiesque Gallaetia.

Sobre as verbas limiares do libro campa o debuxo da cruz  que centra o Pórtico da Gloria, dous anxos sostendo a cruz. A cruz, símbolo dun Reino, coas súas glorias e pecados tamén. Neste prólogo, Castelao fai declaración de intencións:  “ outras obrigas menos gratas e máis graves, estancaron a miña empresa. Unha misión política que debería cumprir por patriotismo, arredoume do traballo emprendido, porque aqueles intres non concedían trégola ningunha. A lide chegou a ser moi brava e moi crúa...e, mais tarde, a resultas sañudas da guerra civil, na que fun belixerante, botáronme polo mundo cara ao exilio no que arestora se debate a miña morriña. Empero, a boa fada que soubo gardarme de todo mal, quixo tamén salvar os meus deseños e unha gran parte das notas...” Obra que, apunta, “inconclusa e fanada”, a que outros poderán completar. E non foi inútil a mensaxe.

Libro de Castelao que non debera faltar nas casas galegas que aman á Terra. Páxinas que afondan na orixe e simbolismo da cruz, nese encontro da vertical celestial coa horizontal terreal, nos petróglifos, nas primeiras cruces en Galiza, na cristianización, na cruz vinculada aos camiños, á casa... as tipoloxías, as representacións, as devocións...Tratado para furar no “espírito” deste confín céltico. Cruceiros dos que mesmo coñecemos os nomes dos seus canteiros, como o gran Xosé Cerviño García (Pepe da Pena, lugar de Augas Santas Cotobade), autor do cruceiro do Hío.. Fontán, Ogando... santeiros, mestres canteiros dos que ben sabía o arquitecto Antonio Palacios e non soamente escultores tamén de panteóns.

A lección continua: afortunadamente tampouco faltan homes e mulleres estudosas que fan inventarios, que estudan e divulgan os cruceiros, mesmo dende o 2010 a Asociación de Amigos dos Cruceiros de Galicia vela e insiste, promovendo encontros, divulgando a cuestión.

Cruceiros simples ou complexos que foron encargos de párrocos, de fregueses, de devotos...como para esconxurar encrucilladas, vellos cultos, a morte accidental, un lostregazo, como para redimir un pecado, un suceso...obras realizadas polos saberes ancestrais de canteiros, tal como foron os arxinas de Cotobade. Estruturas tamén, ás veces, maltratadas por intervencións pouco coñecedoras, como quitando o cal ou a cor que lle daba vida, a un tempo que protexía a pedra dos fungos, dos musgos, da erosión...metendo ferros que se oxidan e dilatan a pedra até fendela...Castelao xa advirte disto.

Cruceiros, Bens de Interese Cultural, na teoría protexidos por Lei, abandonados e ameazados

Para a súa protección debemos implicar aos poderes públicos, como di o artigo 46 da Constitución Española, dende os concellos, ás deputacións provinciais, a Xunta de Galiza e mesmo ao Goberno de España, acudindo á disposición que lles da a máxima protección, como Bens de Interese Cultural aos que teñen máis de 100 años, Decreto 571/1963 da Lei do Patrimonio Histórico Español.  Sen faltar a sensibilidade, a educación de veciños, concelleiros, alcaldes, autoridades que deben de atender,  vixiar e protexelos, así como ás súas contornas.

Triste noticia a que a finais deste mes de febreiro do 2025 enxergamos respecto aos efectos do temporal “Herminia”,  a que petou con forza, tanto contra humildes como gabanciosos cruceiros da  beiramar da Barbanza e mesmo de Viveiro. Derrubado e esnaquizando en Noia o cruceiro con  desencravo do lugar de Eiroa, obra do1879 atribuída por García Bayón e por Fernández de la Cigoña ao santeiro de Chave, Lousame, Andrés Castaño Fernández. Cruceiro en perigo, sometido á ampliación da estrada e que xa no 2001 sufrira o efectos dun forte accidente de tráfico, esnaquizándoo. Naquel mesmo momento escribimos e insistimos na proposta de que o orixinal restaurado se levase ao Museo das Laudas Gremiais de Santa María de Noia e que no seu lugar se puxera unha reprodución. Garantindo así, permanentemente, a salvagarda. Galiza conta con canteiros, ademais da modélica Escola de Canteiros de Poio, creada para fins como os que propoñemos e onde se podería reproducir a nova peza. Ao respecto diremos que a  Deputación da Coruña no 2000 encargou para a carballeira do Pazo de Mariñán  un cruceiro con desencravo, semellante ao de Eiroa e para o que foi seleccionado o escultor de Rois Xosé Conde Ferreiros. Obra labrada con máis saber e entusiasmo que prezo. Sabendo e querendo sempre se atopan solucións.

Temos insistido en que cruceiros como o que se ergue nunha banda da capela de San Roque, en Melide, un dos máis antigos, sc. XIV, a súa cruz xa debera estar protexida no interior da mesma igrexa e no seu lugar poñer unha copia...igual que, co cruceiro, do Sc. XIV, da rúa de Francos en Calo, Teo  ou o xa moi desgastado de Santa María do Campo na Coruña (Sc. XV), o do Home Santo , a carón de Bonaval en Compostela.... E claro, entre eles, eses grandes cruceiros do sc. XIX, os que merecen unha vixilancia e protección constante, cos tratamentos especializados,  como o do igrexario do Hío, o mesmo do Castro de Troña...o do Covelo, o Cruceiro Bonito de Abegondo... Temos insistido ante o concello de Vilagarcía que repoña a cruz sobre o singular varal - con Adan e Eva, serpe do demo por medio - do cruceiro da parroquial de Carril, esnaquizado nunha noite de maio do 2010 por un individuo armado cunha panca de ferro. Os resto gardáronse , pero cousa tan sinxela, unha icona de Carril e de Galiza segue atrancada entre un esperpéntico sainete de burocracias, o que debera avergoñar á cidadanía e que pon de manifesto a inaptitude das autoridades: poñer unha copia e o orixinal, restaurado, que pase ao interior da igrexa, proba de amor, de sensibilidade e capacidade. E  sen esquecernos, nin deixar de vista e coidados os artísticos, cruceiros que son obras de Asorey, de Failde, de Camilo Nogueira...

4 FEBREIRO 2025