felipesenen.gal

Noite e día que cristianizado traslada o solsticio ao 24, dedicada ao santo do bautismo. Confluir dos Catro Elementos...celebrada en ritos tradicionais...con novas e acertadas incorporacións, como a sardiñada, outras non tanto , como levala ás praias

Noite e día do San Xoán, metade do ano, eixo do almanaque agrario, tempo do solsticio de verán, celebrado nunha noite de encontro entre homes e mulleres, mozos, nenos e vellos...xuntos a fortalecer a casa, a tribo, o pobo arredor das tradicións que enxalzan a vida, á alegría, á paz, a carón dunha lumeirada e en paisaxes abertas á sacrosanta Terra que nos soporta, para afianzar ese panteísmo paisaxe-paisanaxe, sentirse ecoloxista... quizais para rematar degradándose, corrompéndose, profanándose o sentimento humanista ao faltar campas, espazos ceibes nos que expresarse, xa que foron reconvertidos en aparcadoiros, en mostrarios da ilustración municipal, con fontes, monumentos, faroliños austrohungaros....que non permiten a celebración festiva... entón, sen cavilalo, a xente vaise ao que queda ceibe, inmaculado polo poderío do mar, ás praias... coa incorporación do mercadeo, do botellón, dos decibelios... e velaí a profanación. Fenómeno medrando e imitado a partires da metade dos anos setenta. Pero tamén con acertos que se suman e complementan a festa: as sardiñadas.

Celebrado tempo do solsticio que ocorre no hemisferio norte entre o 20 e 21 de xuño, cando o o sol brilla con maior intensidade e a noite é a máis corta. Converxer dos Catro Elementos: Lume, Auga, Terra e Aire. Amenceres nos que as raiolas do sol fixéronas  furar os prehistóricos entre as pétreas cámaras escuras da morte, as  dos dolmens megalíticos, as que tamén,  como bo agoiro,  traspasan os pórticos dos trilitos, como no británico Stonehengue. Noite e día considerados máxicos, que  cristianizados serán  apartados á xornada do 24,  dedicada ao santo  toleirán que clama no deserto, o do bautismo coa cuncha, o San Xoán Bautista, tan en relación coas augas que todo purifican e apagan . Dándolle voltas á espiral da historia, no  século VI, o celta galo Gregorio de Tours propuña ir e cristianizar os sitios de cultos pagáns e sobre eles erguer altares cristiáns, iso si, permitindo a festa e recomendando para estas xornadas a celebración de solemnes bautismos. E velaí ermidas dedicadas ao San Xoán vencelladas a sitios e ritos noutrora pagáns,  en relación coas augas, co sol, co lume, co aire e quizais detrás da súa historia e do seu mito a historia algún ermitán, ebrio de Deus.

Converxer de ritos celtas,  romanos, cristiáns...e novidades aculturais

Celebrados días e noites no Eirín céltico, entre o tempo do Beltaine ( 1 de maio) e o do Lugnasad, ( 1 de agosto) e  que o panceltismo moderno segue a facer seus. A denominación común do San Xoán prende na Galiza, borra as divindades celtas e romanas para levalas as augas do Leteo e cada tempo incorporará cada súa moda: a tradición transita.

Ao respecto non ven mal ler aos clásicos e para este tempo velaí “La Estación del Amor, fiestas populares de mayo a San Juán”1992) de Julio Caro Baroja, como a etnografía de Vicente Risco...e a partir delas todo o que se queira, que haber haina. Festas de flores e rechouchío de aves  que abren ao verán, farturentas de mitos e rituais, de cánticos e contos, de agoiros e oracións, propicias á maxia e mesmo aos exorcismos, á aparición de seres fantásticos, de señas e ánimas.

Na noitiña do 23, na soleira da xanela, poñerase a almofía coa auga, dis que mellor recollida de sete fontes... e nela as sete flores de sete plantas, entre elas  a principal, o sabugueiro, xunto cos estraloques, o romeu, a malva, a xesta, a herba Luísa, a verbena... ao respecto desta planta Caro Baroja pona en relación cos postos de plantas que se instalaban arredor dos santuarios nos que se facía festa, de onde saíu pois o nome da verbena festiva. Perda que non haxa colectividades que nestes días fagan e espallen ramilletes, asociados con libros de tradicións.

Os gregos celebraba este tempo de flores e sol  recollendo auga do mar, para asperxela sobre as súas casas,  adornadas con ramallos de flores, facendo banquetes. Os romanos festexaban as “Palilia”, en relación co deus Pales, protector dos pastores, acendíanse entón  fogueiras, polas que brincaban e pasaban cos seus rabaños, tamén enramando de flores as casas... ofrecendo aos deuses as primicias das colleitas. E velaí de semellantes tradicións os “Hirpi Sorani” ( sacerdotes, lobos do deus solar Sorano, venerado no monte Sorano), os que pasaban descalzos sobre as cinzas acesas, tradición viva na vila soriana de San Pedro Manrique.

Un  dos sermóns de San Agostiño (Sc. V) refírese aos que toman o baño no mar neste tempo, así como  aos que acenden fogueiras nas campas. Pouco despois Martiño Dumiense, paisano da Panonia e seguidor do seu homónimo de Tours, cristianizador da Gallaecia no “De Correctione Rusticorum”, refírese a cousas semellantes.  Noite na que se abren as portas e xanelas para deixar que entre o orballo, o aire do San Xoán purifique a casa...e quizais nesa mesma soleira da xanela se pouse unha cunca con clara de ovo... a que, na mañanciña, tomará algunha forma que se saberá interpretar como agoiro. Noite equiparable á da lúa de agosto, nas que ten lugar na Lanzada o fecundador baño das nove ondas.

Dise no universo celta que nesta noite se escoitan baixo as lagoas (Valdoviño, Doniños, Antela, Puzo do Lago de Maside...) o tanxer das campás de igrexas de cidades asolagadas por avaricia

E velaí nese reconverter gastronómico das festas unha nova incorporación, sabendo que  “polo San Xoán a Sardiña molla o pan”:  as grellas de sardiñas ás portas de cada taberna ou casa . E toda Galiza e máis aínda a beiramar envólvese en fume espeso e recendo a sardiña asada. Para maior enxebreza sardiñas acompañadas con cachelos e pan de boroa , sen faltar as cuncas de viño...

Así, dende as movidas dos oitenta , a sardiña prateada e a súa espiña pasan a ser icono do popular tempo de San Antonio e de San Xoán, ben o saben os lisboetas e mesmo a Galiza de “para mariñeiros nós”: humilde xantar do pobo, símbolo da abundancia, por algo, de xeito retranqueiro levada e traída en enterro e fogueira ao rematar o Entroido e entrar na Coresma, cando debera ser ao revés: resucitar a sardiña e deixar as carnes de porco para o outono... O arousán Julio Camba dicía que comer unha sardiña é como xantar o mar e sempre mellor medindo ben onde e con quen. Lisboa soubo manter, facer seu e recrear sobre o símbolo da sardiña, tal como fixo o ceramista Bordalho Pinheiro (1846-1905) e máis modernamente Joana Vasconcelhos... e velaí a tenda de souvenirs no Ressio “ O Mundo fantástico da Sardinha”. Lección recollida pola movida bravú coruñesa, pintores como Xaime Cabanas, Cabezas, o mesmo Peteiro souberon darlle voltas e recrear sobre o tema da sardiña.

Sardiña, peixe, amuleto, símbolo cristián, noutrora xantar dos pobres, con tantas significacións bíblicas, apostólicas, milagreiras... que entra no remuíño festivo, arredor das fogueiras, cachelas, das danzas, de contos e cantos, de pasados con presentes, de realidades con ideais e esperanzas, como ben sabe celebrar Carballo de Bergantiños,  Poio, a Estrada, Ortoño, Muras, Río.... Bergondo, Camariñas, Ribeira... E cando faltan as campas abertas, fronte á tradición asexa a transgresión, a profanación ecolóxica, o botellón, a aculturación nas praias .

21 Xuño 2024