felipesenen.gal

(H.P.B) Madame Helena Petrovna Blavatsky exerceou unha forte influencia teosófica no Modernismo. En Galiza círculos galeguistas de Pontevedra e Ourense estiveron moi atentos a este acontecer, o que tanto influiría no fondo e nas formas de creadores

Vicente Risco, tivo dende mozo unha formación humanista, como alumno de Marcelo Macías, seguidor de Alonso Cuevillas, de Vázquez Nuñez, entre ese universo da filosofía e a arqueoloxía arredor das orixes  con  tanto de misterio que reportan...Saberes estimulados en fonda amizade con  Florentino López Cuevillas, con Ramón Otero Pedrayo, Primitivo R. Sanjurjo, Arturo Noguerol... Cuestións que ademais, entre a marea de correntes novidosas entraban nos parladoiros de café e mesa de braseiro dentro da moda do Modernismo: á liberdade, as buscas, o exotismo, o individuo, o orientalismo...ese orientalismo que presupón teosofía ( a sabedoría de Deus), a busca da verdade universal a través de cada cultura e da Historia.  O que presupón o estudo interactivo e comparativo das filosofías, da ciencia, das doutrinas, das relixións ...

 

A Teosofía é termo xa usado a mediados do século XVII por círculos de pensadores de Cambridge, arredor da vida e da morte, do Caos e do Cosmos, do principio e do fin...Asuntos que  mesmo levan á arqueoloxía , ás orixes, a restos antigos, apelidados entón  e sen demasiada rigor como “céltico”, aínda que os romanos clasificasen con ese nome aos habitantes castrexos destes confíns. Celtismo que era orientalismo, chegado na protohistoria , tanto a través da Centroeuropa danubiana, como dos camiños do Mediterráneo oriental, incluso a través de moitos dos soldados dos exércitos romanos recrutados en confíns orientais que convivirán con outros mercenarios galegos, intercalando sentimentos culturais. As relacións con celtas galos, cos bretóns, irlandeses....e por suposto a cristianización, o panteísmo celta, as relación viquingas, as dos cruzados bordarán esas relacións oriente occidente... Ese discurso estaba en Cuevillas e en Risco  e trataban de levalo ás raiceiras da cultura galega.

 

Risco co pseudónimo de Wicenty Lutoslawsky, en “La Centuria” (N. 6.  1917) revista feita á medida do seu pensamento, insiste na dedicación da mesma á “Neosofía” como ciencia dos novos saberes. “Nova Filosofía” avivada polo seu amigo Primitivo Rodríguez  Sanjurjo, intelectual de pura cerna, obsesionado co tema. Un dos pensadores de referencia para aqueles mozos como para aos da Europa de entón era Nietzsche e no que encaixan moitas tradicións orientalistas de corte zoroástrico, o ariosofismo transportado no celtismo galego. Enténdese ao filósofo alemán como “espírito libre”, ceibe, o que busca entre o ben e o mal a un ser humano mellor, fronte ao “libre pensador”, que aínda que impersoal defende a igualdade democrática.  Aínda que ambas as dúas visións caben xuntas tamén .

 

Metidos dende mozos nese tomar e refugar ideas, ao respecto de Nietzsche, xa anos antes de “La Centuria” (Artigo de Marzo de 1910 en “El Miño..”  declarará  “ me condujo a ciegas por un camino enteramente nuevo, que no conduce a ninguna parte.... y llegué a olvidarme de mi mismo, hasta el punto que caí en la mayor de las impiedade. En la impiedad de hacerme confiadamente un nietzschiano, es decir de perder de vista por completo no solo mi personalidad interna, sino mi posición, el lugar en que estaba colocado en la vida...Nietzsche  es un verdadero corruptor de la juventud, es la suya una litertura malsana y venenosa...”

 

  Asenta ademais no devandito artigo sobre a “Neosofía” que o “El espiritualismo es la emancipación...  Solo optando por la relidad del yo podemos atribuirnos una voluntad....es necesario un acto personal.....la autocreación, creencia de que el hombre puede progresivamente crearse a si mismo...” Afirma que “todo organismo material es la creación y la expresión de una voluntad individual y distinta”. Léese ao polaco Ciezkowsky, a Renouvier, a Bergsón, a Boutroux...pra crer unha teoría propia, o “Eleutherismo”,  dende a filosofía da liberdade, concibindo o mundo como unha suma de almas, de particularidades.

 

Nestes anos da “Metamorfose” europea outra das grandes influencias que callan en Risco e  en “Nós”  foi  o “Decadentismo” de J-K Huysmans, autor da influinte obra de “A rebours”,  creadores especialmente literatos e creadores contrapelo, introvertidos, inadaptados, singulares dandis ,  obsesos da  “filosofía da abstraccións, de quintas esencias, de habitantes de torres de almasí....  ata chegar a nós o galeguismo” . Nada mellor para esa distinción que asolagarse no labirinto, nas negras sombras, nos misterios... e  Galiza era a mesma esencia do misterio da teosofía que movía o Modernismo: entrar no espírito.

 

 Risco nun ensaio do 1912 que non chegou a publicar titulado “ Las Tinieblas de occidente”  xiraba arredor do que acontecía nunha Europa postindustrial, de entreguerras, entre o nazismo e o comunismo, que sentía enferma, de busca de solucións, onde sentía ao individuo atrofiado polas rutinas mecanicistas. Traballo no que se adiantou a  teses coincidentes presentadas por Splenger en “A decadencia de Occidente”. Risco entendeu que o seu traballo quedou invalidado polo filosofo alemán . Obra na que radican moitos dos principios considerados “ríxidos ”de Risco, aínda que esa cualificación resulte desaxeitado ao seu pensamento en devalar, sometido as incertezas dun mundo inestable, desafiando cambios que  reportan respostas e aprendizaxe..  Sentimento antidialéctico, antimecanicista fronte aos valores do espírito.

 

Madame Blavatsky  e as escolas teosóficas, as que tanto furan no “Un”  como no Cosmos.

 

Asuntos como os devanditos, en especial a filosofía de Nietzsche, eran tratados nas influentes e escurantistas cenáculos de H. P. B, siglas coas que os iniciados na teosofía  se referían a madame Helena Petrova Blavatsky, nacida no 1831 en Ekaterinoslav, sur de de  Rusia. Filla de familia aristócrata, de eruditos gobernadores de formación masónica, estudosa, observadora, feminista, divorciada varias veces, viaxeira polas culturas clásicas e orientais, incluso América do Norte e do Sur, en ocasións acompañada do masón Albert Rawsón. Formada en Londres no misticismo orientalista do gurú Morya. Onde a ansia era entrar no que dicían os “Libros revelados”, nos secretos ocultos dos rexistros  Akháshicos  (Akasha é todo o que foi, é e será e do que nacen diferentes almas, espíritos que na relación facilitan o pensamento, a evolución). Iniciados que entendían o seu paso como peregrinación, “Xogo da Oca” , ascese, aprendizaxe polos mosteiros dos Himalaias para nos Estados Unidos profundar no espiritismo. Entre os obxectivos dos “irmáns” da súa “The Theosophical Society”  están: 1º Crear  núcleo dunha Fraternidade Universal, sen distinción de raza, crenza, sexo... 2º Fomentar o estudo comparativo das doutrinas, relixións, filosofías, da ciencia; 3º Afondar nas leis inexplicables que rexen á Natureza, ao ser humano e o seu papel. Blavatskianos  atraídos pola lingüística, a música, arqueoloxía e a ultratumba, gustos a sumar ao exotismo Modernista.

 

H.P. B casou co gobernador de Ereván, en Armenia, país cunha fonda cristianización de “santos” moitas semellanzas aos “célticos”...  Inconformista, iconoclasta, desafiante ás ortodoxias do seu tempo, fuxe,  querendo quitar o velo de submisión feminina ao considerado blasfemo. Controvertida polos convencionalismos e os conformismos campantes, autora dunha obra de transcendencia,“Isis sen veo” é mundialmente coñecida, como “A doutrina secreta”. No 1878 traslada a Sociedade Teosófica a Madrás, ao barrio de Adyar,  afondando no budismo de sona internacional pola publicación de “The Theosofist”. Entre 1887 e o 91, no que morre, establece a The Theosophical Society”   en Londres, aquí nacerá a revista “Lucifer” (o que leva a luz en relación co planeta Venus) tema que inspira a creadores modernistas, entre eles ao mesmo Risco para unha obra que lle levará anos e desgustos “Satanás”  biografía do demo (1947) que segue pautas de moitos escritores do seu tempo metidos neste mesmo tema.  Momentos nos que H. P. B escribe ademais “A chave da Teosofía”, “A voz do Silencio” que foi traducida ao portugués por Pessoa, escritor “contrafío”, tamén interesado nesta filosofía.  Influída por Willian Blake, Edgard Bulver, polo mesmo Nietzsche... pra exercer influencia en místicos , filósofos, científicos,  artistas que desexan retratar outras realidades, buscar a alma das cousas dende unha corrente espiritualista, contar algo máis que o literal, buscar o luminoso Gandhi, Papini, Joaquín Torres, Marconi, Edisón, Einstein, Hitler, Augusto Cesar Sandino, Gabriela Mistral, Joyce, Gauguín, Kandinsky,  Klee, Mondrián,Pasternak, Churchil e sobre  todo en  W. B Yeats e no seu “Renacemento Celta”, irlandés e pancéltico.  

 

A obra da Blavatsky e da súa escola fuxe do ordinario, fuxindo de galas literarias, en forma e fondo, non fácil de entender polo enguedello de coñecementos e ideas arredor de misterios, verdades ocultas,  como un razoable Caos-Cósmico de frases escuras e pensamentos truncados, mesturados, incompletos...como ela mesmamente di. Pra máis inri escritas nun inglés de autora rusa, sometido a malas traducións, si acaso entendibles pola intuición, entre enigmas de revelacións, de doutrinas, de  relixións, ideogramas e símbolos  que a percepción do lector entenderá segundo o seu saber, mesmo ata deformalos. Ofrécense guieiros como os que dan as tradicións orientais, métodos para penetrar neste universo. Sexa o que sexa esta proposta resulta un batedor de ideas que convida á imaxinación, á creación e á filosofía en definitiva, co afán de construír un utópico sistema a través da unidade dos “irmáns” teósofos pra o progreso espiritual do individuo e da humanidade.

 

“O nacionalismo kármico de Vicente Risco”: o “espírito e a alma de Galiza”

 

Coincidindo coa obra de Joaquím Ventura “O nacionalismo kármico de Vicente Risco” (2000) libro que entendemos resume de xeito crítico e con claridade o devalar do pensamento  de Risco, comprobamos que o intelectual ourensán recolle, como sega en cada seu tempo, aspectos que  van enriquecendo o seu pensamento, o “espírito” a neosofía, a teosofía, a historia das relixións entre elas a xudía-cristián, a etnografía pra reflectilas no nacionalismo galego, experiencia sometida a tensións, a escarmentos, a ameazas, a unha vixilancia do humanista, pacifista, buscador da persoa dentro dunha Galiza Ideal, incontaminada fronte á sangría dun país desfeito pola emigración, o abandono do rural, a crise de identidade e a aculturación

 

A premisa unionista da escola teosófica de H. P. B non so en canto ao que significa e emancipación do individuo (muller incluída entón), senón tamén no que respecta á unidade dos pobos, a que incluso alentou o movemento garibaldino foi reconvertida por algúns na unidade do individuo ou a dun pobo como singularización respectada na universalidade. Un deses concorrentes á escola teosófica é W. B Yeats  que suma estes saberes teosóficos  universais ao seu fondo coñecemento e revitalización das tradicións celtas irlandesas, como en Galiza tan relacionadas coa dualidade Ben-Mal, Ceo-Terra, Día- Noite, Vida-Morte...

Ideas que chegaron a Galiza a través de varios intelectuais e círculos culturais: O “Grupo Marco Aurelio” de Pontevedra, do ourensán Primitivo R. Sanjurjo  e do sacerdote  Antonio Rey Soto e dos parladoiros da Marquesa de Atalaya Bermeja...Risco estaría atento, Castelao tamén... e a través da súa obra denotarase esa ansía moza de profundar en misterios que mesmo latexaban na cultura tradicional, na identidade do pobo galego. Nas páxinas de “Nós”, no fondo e na forma das obras dos de  “Nós” enxérganse estes herdos de época e de moda. Mais ese é outro capítulo.



Domingo de Entroido 2021