felipesenen.gal

Filosofía arredor da simboloxía da porta: altar-tumba pra recibir e despedir a vida. Tema tratado no Romanticismo por Vicetto e Murguía, retomado por Vicente Risco para unha semiótica de Nós, tratado por Díaz Baliño e herdado polo seu fillo Isaac.

Enigmático, teosófico e iniciático tema, tratado en teses, en versos, na arte, no esoterismo. Por tanto nesta Galiza de converxencia de principio-fin, de ritos de pasaxe entre o exterior e o interior, o afora e o dentro ben se sabe a porta é límite e fronteira. Portas que son invitación á  viaxe, polas que se sae ou polas que se entra en coutos inmensos ou pequenos...e nesa ascese, entre ritos de pasaxe a través de portas devala a vida: facémonos e nacemos por un burato, mecémonos nun colo, acabamos metido noutro, entre a luz e as tebras, entre a certeza e a incerteza, mesmo sumidos entre buratos negros do cosmos.  Asomámonos, comemos, ollamos, escoitamos por buratos... en buratos vivimos, neles escondemos os tesouros, a mesma pel respira e a terra rebenta por buracos... e atemorizámonos, soñamos tamén coa incerteza de insuperables buratos, berces, ocos, fendas, furados, tobeiras,  nichos, sepulturas...

Dende a esencial porta de paso até as máis complicadas arquitecturas, necesaria e simbólica, non so pra irmandade da masonería, inspirada na organización do traballo harmónico dos construtores, tan nas tradicións galegas. Portas erguidas na raia lindeira, sobre a soleira, a unha e outra banda, construída entre as verticais de cada súa xamba e sobre delas a horizontal lumieira ou lintel. Rectangular oco de paso en ritmo de verticais e horizontais en paralelo, ao longo do tempo incorporando tipos de arcos en xogos de rectas e curvas... e ao seu redor elementos decorativos e coroamentos que os estilos van imprimindo: columnas, molduras, arquivoltas, volutas, alfíz, acios, remates por escudos, peitas, transparentes....busca de contrastes nos que o Barroco galego é especialista.. En vez de lintel a traza curva dun arco, de medio punto, apuntado, quizais deixando no medio un tímpano decorado, un parteluz, e tantos xogos, sobre as xambas tamén en estilos clásicos sen ou con capiteis. Do lintel simple ao arco construído coa pericia das doelas e no centro a cuña da clave: de medio punto, romano, románico, de ferradura, apuntado, lobulado, carpanel, conopial, parabólico... Por algo a porta, o arco identifica Europa estampado sobre os billetes de euro.

A porta é símbolo civilizador, como a ponte, inseparable dos ritos iniciáticos relixiosos. Portas “orientadas” nos templos, polas que entra o sol do occidente pra petar no altar do oriente, en equinoccios e solsticios pra facer chegar a raiola de  luz na negrura das cámaras funerarias. E velaí entre tantas influentes portas de todas as culturas, do oriente ao occidente: os khmers indús , os torii nipóns.... Míticas catro portas cardinais, como as sete apocalípticas portas cos seus ferrollos.... as megalíticas e cosmogónicas, do cuarto milenio a.C nas chairas inglesas de Salisbury,  o cronlech de Stonehenge;  os de Armenia, os de Malta, os sardos, as talaióticas das Baleares, a Porta dos Leóns de Micenas do século VII a.C,  a incaica Porta do Sol en Tiahunaco,  Bolivia, os imitados arcos do imperio romano e dos renacementos.

Galiza de portos e portas no confín de camiños marcados no ceo polas estrelas

A porta é como a boca, a voz da casa, nela pétase coa aldraba, ábrese ou péchase, pon límite.  Así as interpretaron os creadores como as Portas do Ceo , as Portas do Inferno, as Portas da Nada ou do Todo... Así que antes e tras das portas está a filosofía, a ansia de saber. Por algo se complementan con escenas relativas ao mal e ao ben que axexa á vida: a unha banda e outra póñense símbolos de protección, gardiáns, leóns, quimeras, santos, o nome do seu propietario, o ano da súa construción.... portas que nos templos marcan a fronteira entre o profano e o sacro, portas tras porta que nos encamiñan á cella ou ao altar, ao Sancta Sanctorum . Ao respecto o Pórtico da Gloria , entre a cripta e o rosetón é toda unha lección de ascese, que en vertical sobe do caos, creando ídolos, ascendendo ao vértice do cosmos, atopando coa palabra, a través de profetas, apóstolos, evanxelistas, pra trunfar co verbo feito música en 24 anciáns... e sobre todo a cosmogonía do rosetón. Como as Porta do Ceo, onde se pon a Pedro e ao arcanxo Miguel como porteiro... Portas bíblicas nas que Sansón derruba as columnas do pórtico dos  filisteos, prefiguración dun Cristo rompendo as portas do paganismo.

E a Galiza que celebra alboradas e solpores é país sabido nisto das portas, en teosofías das que tanto gustaban os “diferentes”, “inadapatados” “Á rebours”  seguidores do excéntrico Huysmans da “Xeración Nós”. Confín de covas, pozos,  furnas, inferniños, criptas, sotos, adegas, casas, templos, cidades muradas... País de dolmenes, de pórticos, mesmo entre eles o pórtico dos pórticos, o Pórtico da Gloria, a Porta Santa, o Pórtico Real... antoloxía de pórticos. Terra onde se recibía e se danzaba, en festas de solsticio,  construíndo efémeros arcos florais. Celebrando o paso da escuridade á luz, do coñecido á sorpresa. Como querendo superar a metáfora da caverna de Platón nesa ascese entre o antes e un despois, entre un aquí e un alá, entre o interno e o externo, entre o subxectivo e o obxectivo... erguendo e abrindo portas.

 A Ilustración seguida do historicismo romántico, tempos  dos ”construtores da epopea do pobo galego”,  tamén abriron portas á identidade galega: Velaí a Historia de Galicia (1865) de Benito Vicetto,  retomando as teses do xesuíta  Pedro  Seguín que insistía  en que “ la población de España comenzara con más fuerza por Galicia despois do Diluvio” párase nos vestixios máis antigos que atribúe á caste da “primera deificación histórica  de esta tierra, progenitora de los celtas, Brigo, de la estirpe de Noe, pelirrojo y de ojos azules”  engadindo que “las mámoas comenzaron por ser una especie de aras y se convirtieron después en túmulos”. Monumentos nos que supón ritos nas noites de lúa, entre fachóns, aturuxando, dende a terra ao ceo, “oración no formulada, grito escapado de los senos del alma ante la plata brillante de la luna” sigue contando do Vicetto, pra remitirnos á “Casta Diva” de Bellini na que atopa o espiritualismo de celtas galos e galegos celebrando á luz. Sigue fabulando en que será a muller Celt e o seu marido Gall os que retoman os herdos do pai Brigo... Capítulo no que describe os megálitos, con referencias ao bretón Chateaubriand nos ”Mártires”.   

Vicetto, Murguía, Risco...a estética céltica, reinterpretada por Díaz Baliño e o seu fillo Isaac...

No 1875 Ramón Barros Sibelo publicará  “Antigüedades de Galicia”:  “Monumentos Célticos” que relaciona con outros do occidente Atlántico europeo e asenta que “ el  uso común del dolmen, era para tender a las  vítimas destinadas al sacrificio, si en muchos que existen en Bretaña, Irlanda y Escocia, se reconoce un hueco en el centro, destinado a recoger la sangre con  la que se unxía al pueblo asistente....” ao respecto describe o trilito de Obre, en Noia e un dolmen da vertente oriental do Pindo... Pescudas e teses seguidas por estudosos locais que referencian monumentos dos que toma nota Manuel Murguía pra dar conta na súa Historia de Galicia (1888),  a que supón avances na ansia folletinescas anterior: coñece ben o territorio  e o seu “espírito”, así como as tendencias arqueolóxicas europeas entón centradas sobre as orixes arias e os Celtas, as teorías de Cartailhac, Arbois de Jubanville, Akerman, Sebillot, Worsaac, Keller, Mortillet, Pictet, Leite de Vasconcelos... refírese ás descricións que no 1772 da Cailleux  dun “Stonenhenge perto de Porto” , segundo noticias do viaxeiro Richard Twis e relaciona  os cultos pagáns cos dos países célticos, os fecundativos da cova de San Guillermo de Fisterra, os do Pindo... nos megálitos do Monte Corzán sobre o Tambre en Noia, interpreta altares “ mesas de ofrendas donde inmolaban a las vítimas  nuestros antiguos galaicos”, inclinándose por un carácter de sepulcro-ara para estes monumentos; fala de Abevury, en Inglaterra, de Carnac en Bretaña... Monumentos que di “Prueban a un tiempo  su origen ario y en los que era peculiar el uso de ofrendas realizadas sobre la sepultura”, símbolo de alianza entre os vivos e os seus antepasados. O culto astral, ao sol, á lúa, a Venus... Avalando a Pondal párase no druidismo e no bardismo, no fillo de Breogán “Amairgen, da valerosa tribo de Gael”, que di feito druída en Eirín e que no século IV  di ter de seguidor herdeiro a Prisciliano, conciliando paganismo céltico con cristianismo, tal como tamén fixeron os santos misioneiros de Eirín. Cuestións que alimentaban o parladoiro da coruñesa Cova Céltica. Claves simbolistas das Renacenzas Célticas, seguidores de  Willian Butler Yeats.... escudriñadores da “alma inmorrente do pobo” 

 Temas que inspiraron os primeiros símbolos do galeguismo modernista,  como ao mesmo “Gran Druída dos Celtas Galos”, Phileas Lebesgue, editor e animador da revista “Mercure” tan coñecedor de Portugal e Galiza, inspirador dun Risco que matinaba na semántica visual dun imaxinario icónico para un ideal galego... Bases pra que o escenógrafo Camilo Díaz Baliño - inspirado nos contrastes, nos ocos, no recadro da escena, mesmo nos portais de Belén - crease eses trilitos, pórticos, o “Ara Gael” polos que fura o “plácido Luar”...coa vítima e o sangue do sacrificio  a caer sobre o altar dos devanceiros pra verter no Greal... O tema escintila: o escultor Uxío Souto interpreta as druidesas ante o alta-sartego, Asorey concibe o Monumento a Curros da Coruña como un altar-tumba, pórtico sobre os que se ergue a Alborada...o arquitecto Palacios nas súas arquitecturas galegas fai rimar os arcos e portas de pedra bruta... Nas pinturas de Urbano Lugrís non faltan pórticos que abren ao onírico e ao mito... Espírito que imbuíu a seguidores do simbolismo e do decadentismo, o que tanto  influíu na Xeración Nós. Cuestións estéticas estudadas e espalladas na actualidade, antes que ninguén, pola historiadora da Arte Iría-Friné Rivera Vázquez pra atopar argumentos que seguiron moitos galeguistas, como o regueifeiro Pena que, no 1958 solicitou como sepultura súa en Santo Amaro da Coruña, un trilito-dolmen cristianizado... O mesmo Isaac Díaz Pardo, que re-crea sobre as orixes, como se dunha débeda se tratara, en anos de emigración na Arxentina escolleu como logo de cerámicas “Madalena” o pórtico-altar do seu pai, o mesmo que pouco despois emprega pra identificar a produción cerámica do Castro de Sada, como para logo representalo a maior escala no monumento “Aos inmolados por amar causas xustas” (2001) no  coruñés Campo da Rata, Pórtico pra “non dar a esquecemento”, o mesmo que con teimosía levou á vidreira do hemiciclo do Parlamento de Galiza (2007): escudo retranqueiro, orlado sobre ese caracois que andan ao sol que máis quenta e por riba aves de paso... Remol de códigos con orixe, coa orixinalidade da fábula, da historia e dunha filosofía que parece non entenderse hoxe, por descoñecida.

14 de Xuño do 2020 do coronavirus